Od Wydawcy

Przedstawiamy nie tyle Księgę, co bibliotekę sześćdziesięciu sześciu Ksiąg Starego i Nowego Przymierza. Uwiecznione w nich słowa wkraczały w ludzką rzeczywistość stopniowo, na przestrzeni bodaj tysiąca czterystu lat, aby w końcu znaleźć potwierdzenie i pełny wyraz w Słowie, które stało się ciałem, w Jezusie Chrystusie.

Księgi tego zbioru nie przestają służyć wielu za podręcznik definiowania racji. Tymczasem mają one służyć pogłębianiu relacji. Obserwując wzmożone wysiłki współczesnych sobie uczonych, Pan Jezus Chrystus podsumował: „Zagłębiacie się w Pisma, ponieważ sądzicie, że macie w nich życie wieczne, podczas gdy one składają świadectwo o Mnie. A jednak nie chcecie przyjść do Mnie, aby zyskać życie.”

Trudno o lepsze ujęcie sprawy. Jeśli na kartach tych Pism zamierzasz szukać przede wszystkim racji, to zapewne ją znajdziesz, jak wielu innych – na własną miarę, jednym na pociechę, drugim na przekór. Może tej racji zechcesz bronić, a nawet za nią umrzeć. Jeśli jednak dzięki tej Księdze nie nawiążesz relacji z Osobą, z Panem wszechrzeczy, Jezusem Chrystusem, jeśli On sam nie stanie się rdzeniem Twojego życia, to uzbrojony w prawdziwe racje, możesz rozminąć się z prawdziwym życiem.

Księga ta nie należy do łatwych. I dobrze. Szczerzej przyjdą Ci słowa: „Panie, otwórz mi oczy na to, co na tych kartach czytam, a to, co zrozumiem, zastosuję w życiu.” Przy takiej postawie doznasz czegoś szczególnego: zauważysz, że Pismo Święte jest Księgą, którą czyta się w obecności jej Autora. Na tym polega wyjątkowość tej Księgi – i przygoda, do której Cię zapraszamy.

Piotr Zaremba

Ewangeliczny Instytut Biblijny

O wydaniu

• Uwagi o przekładzie
• Tekst źródłowy Nowego Przymierza
• Tekst źródłowy Starego Przymierza
• Tetragram JHWH
• Onomastykon
• Przekład literacki
• Zagadnienia terminologiczne
• Idiomy
• Tabele informacyjne
• Przekład dla wszystkich
• Podziękowania
• Wykaz skrótów

Ważne uwagi o przekładzie

Niniejszy przekład i wcześniejsze wydania

Niniejsze, pierwsze wydanie Biblii, to jest Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza łączy w sobie tekst piątego wydania ksiąg Nowego Przymierza oraz tekst drugiego wydania Księgi Psalmów, odpowiednio, w stosunku do czwartego wydania Nowego Przymierza oraz pierwszego wydania Księgi Psalmów opublikowanego w ramach Nowego Przymierza i Psalmów.

Tekst źródłowy Nowego Przymierza

Podstawą prac przekładowych ksiąg Nowego Przymierza był tekst i aparat krytyczny zawarty zarówno w dwudziestym siódmym, jak i w dwudziestym ósmym wydaniu Novum Testamentum Graece Nestlego-Alanda (NA27 i NA28, odpowiednio: 1993 i 2012. Stuttgart: Deutsche Bibelge-sellschaft).

W tekście głównym przekładu pozostawiono jednak kilka-naście wariantów występujących w Tekście większościowym. Są to: Mt 6:13b; Mt 17:21;  Mt 18:11; Mt 18:15a; Mt 23:14; Mk 7:16; Mk 9:44; Mk 9:46; Mk 11:26; Mk 15:28; Łk 1:28; Łk 9:55-56; Łk 17:36; Łk 23:17; J 5:3b-4; 1Kor 11:29. Włączono też dwa warianty występujące w Tekście przyjętym: Dz 8:37 i Dz 15:34.

Tekst Listów Powszechnych zweryfikowano w oparciu o NA28, jako że tylko w obrębie tych Listów wydawcy tekstu greckiego dokonali zmian w oparciu o nowo opracowaną wytyczną, tzw. metodę genealogii spójnych wariantów (ang. Coherence-Based Genealogical Method, w skrócie CBGM). Zgodnie z tą nazwą opiera się ona na statystycznej spójności pomiędzy wariantami potencjalnego poprzednika danego świadectwa tekstowego a wariantami jego niekoniecznie bezpośredniego następnika. Metoda ta przywraca miejsce w tekście głównym NA28 tym wariantom tekstowym, które — jako późniejsze — w NA27 znajdowały się w aparacie kry-tycznym. W ten sposób tekst grecki najnowszego wydania Novum Testamentum Graece w obrębie Listów Powszechnych jest bardziej zbliżony do Tekstu większościowego. Czas pokaże, jakie rezultaty da zastosowanie CBGM do pozostałej części pism Nowego Testamentu i czy decyzja pozostawienia w niniejszym przekładzie wariantów Tekstu większościowego wskazanych w poprzednim akapicie nie okaże się tym bardziej uzasadniona.

Zgodnie z sygnalizowanym tłumaczom zainteresowaniem Czytelników ważniejsze warianty tekstowe zostały w prze-kładzie szczegółowo opisane. Sposób opisu jest w większości przypadków taki, jak w aparacie krytycznym NA27 lub, szczególnie w obrębie Listów Powszechnych, taki jak w NA28. Stąd zainteresowanych zachęcamy i odsyłamy do korzystania z obu wydań.

Ważniejsze zmiany w piątym wydania Nowego Przymierza

Wprowadzone zmiany i korekty wynikają, jak w przypadku wcześniejszych wydań, z poczytności przekładu, z uwag szerokiego grona Czytelników, ale także z rozszerzenia za-kresu przełożonych ksiąg o wszystkie trzydzieści dziewięć ksiąg Starego Testamentu, określanego w przypadku niniejszego przekładu Starym Przymierzem.

Zmiany obejmują:

1. cytaty ze Starego Przymierza w księgach Nowego Przymierza; zaznaczono przy tym przypadki, w których cytat nie koresponduje z dostępnym nam tekstem hebrajskim;
2. ujednolicenie pisowni imion i nazw własnych;
3. sposób zaznaczania współczesnych równoważników biblijnych miar i wag, w związku z czym na końcu publikacji zamieszczono Miary i wagi;
4. uaktualnienie przekładu Listów Powszechnych w obrębie zmian wprowadzonych w NA28;
5. formę literacką; tekst poprawiano mając na uwadze precyzję wyrazu myśli oraz rozwój języka polskiego;
6. korektę omyłek i niedociągnięć redakcyjnych zauważonych we wcześniejszych wydaniach.

Tekst źródłowy Starego Przymierza

Tekstem źródłowym dla przekładu ksiąg Starego Przymierza były: Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS), Biblia Hebraica Quinta (BHQ) (w zakresie ksiąg opublikowanych, to jest: Księgi Powtórzonego Prawa, Księgi Sędziów, Ksiąg Pięciu Megilot, Ksiąg Ezdrasza i Nehemiasza oraz Proroków Mniejszych), Pięcioksiąg Samarytański (PS), tekst zwojów znad Morza Martwego (ZMM) oraz tekst Septuaginty (G).

Księga Psalmów, będąca częścią niniejszego wydania Pisma Świętego, jest — jak wspomniano — drugim wydaniem w stosunku do wcześniejszego wydania w ramach Nowego Przymierze i Psalmów.

Tekst główny niniejszego przekładu trzydziestu dziewięciu ksiąg Starego Przymierza nie jest konsekwentnym tłumaczeniem tekstu masoreckiego (MT) podanego w BHS. Znalazły w nim odzwierciedlenie również warianty tekstowe BHQ, PS, ZMM i G. Dobór wariantów tekstu wyjściowego podporządkowany był koncepcji spójności logicznej tekstu Starego Przymierza, ale także spójności logicznej jego tekstu z pismami Nowego Przymierza. Tam, gdzie tekst główny odbie-ga od MT, zostało to wyraźnie zaznaczone i opatrzone uwagami krytycznymi. Zaznaczyć przy tym należy, że w niniejszym wydaniu uwzględniono tylko ważniejsze warianty tekstowe BHQ, PS, ZMM i G.

Takie podejście uzasadnione jest trzema względami:

1. Odkrycie zwojów znad Morza Martwego rzuciło nowe światło na tekst masorecki, a przez to na Septuagintę, która dzięki temu zyskała na znaczeniu.
2. Sama Septuaginta, pojmowana w tych rozważaniach jako grecki przekład ksiąg Biblii hebrajskiej, podobnie jak niniejszy przekład, nie jest konsekwentnym tłumaczeniem tekstu masoreckiego w takiej formie, w jakiej podaje go BHS. Tekst Septuaginty jest w niektórych przypadkach bardziej zgodny z tekstem manuskryptów znad Morza Martwego, a w co najmniej dwóch przypadkach, z tekstem dokumentów dziś już nieznanych. Jest to o tyle ważne, że z Septuaginty korzystali autorzy Nowego Testamentu.
3. Konsekwentne przekładanie tekstu masoreckiego czasem niepotrzebnie wprowadza do Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza rozbieżności znaczeniowe, co jest szczególnie ważne w przypadku starotestamentowych cytatów w Nowym Przymierzu.

Tetragram JHWH

Występujące powszechnie w Starym Przymierzu imię własne Boga, oddawano w formie PAN równoważnej JHWH. Tam jednak, gdzie domagał się tego kontekst, użyto tetragramu JHWH, tj. hbr. יהוה, który zwokalizowany brzmi: Jahwe. W czasie lektury Czytelnik powinien odczytywać Tetragram jako „Pan”, chyba że wyjątkowe względy narzucają odczyt „Jahwe”.

W cytowaniu niniejszej publikacji zaleca się też zamienianie Tetragramu, jeśli występuje w cytacie, na „PAN”, szczególnie jeśli cytaty mają być wystawiane na widok publiczny lub mają być odczytywane w miejsca publicznych. Tetragram stosowano w zdaniach typu: „A Jego imię brzmi…”, w opisach kluczowych momentów objawienia, jak Wj 3 i 6 oraz w wyrażeniach o dużym nagromadzeniu określeń Boga.

Onomastykon

Co do imion i nazw własnych, w przekładzie literackim kierowano się zasadami podanymi w Onomastykonie Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu autorstwa Krzysztofa Sie-lickiego (2010. Warszawa: Vocatio), jednak nie bez odstępstw uznanych za konieczne.

Odstępstwa te dotyczą głównie:

1. imion teoforycznych;
2. imion i nazw własnych z ustaloną w języku polskim pisownią;
3. imion i nazw własnych trudniejszych do odnalezienia, w podanej w Onomastykonie formie, w literaturze anglojęzycznej oraz na stronach internetowych;
4. imion i nazw własnych, których podana w Onomastykonie forma rodzi w języku polskim na przykład humorystyczne skojarzenia.

Przekład literacki i jego adresaci

Prezentowany przekład jest przekładem literackim. Znaczy to, że w procesie tłumaczenia starano się język greckiego, hebrajskiego i aramejskiego oryginału podporządkować wymogom języka polskiego.

Przekład adresowany jest do całego społeczeństwa, szczególnie jednak do osób:

1. nieobeznanych, lub słabo obeznanych, z kulturą czasów biblijnych;
2. zajmujących się ewangelizacją, wychowaniem chrześcijańskim, kaznodziejstwem i duszpasterstwem. Jako taki nie powinien on być traktowany jako przekład jedyny. Powinien wręcz zachęcać do korzystania z innych przekładów, w tym szczególnie do przekładu dosłownego przygotowanego przez Ewangeliczny Instytut Biblijny, a ostatecznie do jak najszerszego odwoływania się do tekstu greckiego, hebrajskiego i aramejskiego.

Literackość a wierność przekładu

Literackość przekładu nie oznacza, że jest on przekładem mniej wiarygodnym niż inne przekłady (na przykład tzw. przekłady dosłowne). Tam, gdzie chodziło o przekazanie myśli teologicznej, niniejszy przekład czyni to w sposób dosłowny, to znaczy podporządkowuje język polski sposobowi wyrażania myśli w języku oryginalnym.

Literackość odnosi się głównie:

1. do realiów życia codziennego;
2. do narracji historycznych i geograficznych (jak na przykład w Dziejach Apostolskich);
3. do stosowania zaimków zamiast powtarzania tych samych słów lub do wtrącania imion autorów wypowiedzi tam, gdzie brak tego mógłby zamazywać znaczenie tekstu;
4. do przekładu idiomów (choć kulturowe ich brzmienia zostały podane w przypisach);
5. do związków frazeologicznych. Słowa dodane, nie występujące w tekście greckim, hebrajskim lub aramejskim, ujęto w nawiasy kwadratowe, ale tylko w tych przypadkach, gdzie nie wynikają one z tekstu. Nie zaznaczono słów dodanych ze względu na brak polskich odpowiedników (np. gr. hades przetłumaczono wyrażeniem świat zmarłych) lub ze względu na konieczność podziału bardzo długich zdań na krótsze.

Zagadnienia terminologiczne

Ze względu na adresatów przekładu zaproponowano nowe określenia dla niektórych terminów, na przykład Opiekun (dla wcześniejszego Pocieszyciel), przełożony lub starszy (dla wcześniejszego biskup), opiekun lub przedstawiciel (dla wcześniejszego diakon), miejsce kary lub gęste mroki miejsca kary (dla poprzedniego piekło).

Oznajmujący, zachęcający i estetyczny wymiar zaleceń etycznych właściwych dla Nowego Przymierza starano się oddać słowami, które na taki wymiar wskazują (np. przymiotnikami: piękny, szlachetny, wspaniały zamiast dobry).

Słownictwo apostoła Pawła wyrażające wymiar rzeczywistości w Chrystusie tłumaczono bez wyjaśniających uproszczeń, zakładając, że po przeczytaniu wszystkich pism apostoła jego myśl stanie się dla Czytelnika jasna. Rozróżniono jednak wyrażenie wiara w Chrystusa od wyrażenia wiara Chrystusa. To drugie tłumaczono jako zawierzenie Chrystusowi lub wiara Chrystusowi.

Greckie aion zdecydowano się tłumaczyć konsekwentnie jako wiek, a to ze względu na nowotestamentową perspektywę dziejów.

Nie upraszczano słownictwa brzemiennego w znaczenie teologiczne, np. duch, dusza, grzech, odkupienie, potępienie, przebłaganie, ucisk, zbawienie itp.

Niektóre terminy świadomie tłumaczono niekonsekwentnie, aby Czytelnik mógł sobie poszerzyć ich zakres znaczeniowy. Na przykład gr. sodzo tłumaczono jako zbawić, ocalić lub uzdrowić, a gr. parabole jako podobieństwo, przykład i porównanie.

We fragmentach poetyckich Starego Przymierza pozostawiono znane z wcześniejszych przekładów wyrażenie bojaźń PANA, hbr. יִרְאַת יְהוָה (ir’at JHWH), gr. φόβος θεοῦ (fobos theou). Wyrażenie to oznacza cześć lub szacunek dla Niego, liczenie się z Nim przy formułowaniu poglądów, podejmowaniu decyzji i przyjmowaniu określonego punktu widzenia. W Nowym Przymierzu oddawano tę bojaźń wyrażeniem poczucie odpowiedzialności wobec Pana (np. Flp 2:12; 1P 1:17).

Jeśli chodzi o termin Słowo, hbr. דָּבָר (dawar), gr. λόγος (logos), tam, gdzie termin ten określa wolę Bożą wyrażoną w Prawie, obietnicy lub proroctwie, pisano go wielką literą; gr. ῥῆμα (rhema) pisano małą literą.

W kwestii terminów duch, dusza, serce, nerki i wątroba, tam, gdzie słowa te opisują niematerialną sferę życia człowieka, pierwsze trzy umieszczano w tekście głównym, natomiast występowanie dwóch pozostałych zaznaczano w przypisach, w kategorii idiomów.

Idiomy

Do idiomów zaliczono słowa, zwroty i wyrażenia charakterystyczne tylko dla hebrajskiego i greckiego sposobu opisywania rzeczywistości, a także antropomorfizmy, personifikacje przedmiotów nieożywionych oraz zwroty możliwe do zaklasyfikowania w kategorii wyrażeń symbolicznych lub metafor. Umieszczano je w przypisach, tłumacząc w tekście głównym ich znaczenie, ale też umieszczano w tekście głównym, podając w przypisach ich znaczenie. O wyborze miejsca umieszczenia idiomu decydował w każdym przypadku kontekst lub względy poznawcze i estetyczne.

Tabele informacyjne na początku ksiąg

Na początku każdej księgi zamieszczono tabele informacyjne. Każda składa się z pięciu wierszy: autor, czas, miejsce, cel i temat. Zwięzłość zawartych w nich informacji ułatwia szybkie umiejscowienie każdej z ksiąg w perspektywie dziejowej, jednak stopień ogólności tych informacji wymaga kilku ważnych komentarzy:

1. W przypadku ksiąg Nowego Przymierza stosunkowo nietrudno podać autora księgi oraz czas i miejsce jej napisania. W przypadku ksiąg Starego Przymierza rzecz ma się inaczej. W większości przypadków autor jest nieznany. Łączone z księgami imiona nie muszą oznaczać autorstwa. Trudny do zidentyfikowania wkład redakcyjny na przestrzeni dziejów, czyni te księgi czymś w rodzaju dzieł zbiorowych.  W wierszu Czas w wielu przypadkach rozróżniono czas opisywanych wydarzeń od niełatwego do uchwycenia okresu lub okresów redakcji księgi. W wierszu Miejsce chodzi o miejsce akcji, chyba że wskazano inaczej.
2. W przypadku ksiąg Starego Przymierza tam, gdzie istniała taka możliwość, trzymano się opcji datowania wcześniejszego.
3. Poczucie niepewności związane z informacjami zawartymi w tabelach nie powinno podważać autorytetu samych ksiąg. Byłoby to niedorzecznością. Księgi te nie powstały, by zaspokajać współczesne normy. Niemniej, księgi te, z własnymi normami, nie przestają być dla nas pożyteczne i w twórczy sposób wyzywające.

Przekład dla wszystkich

Niniejszy przekład jest pierwszym powstającym w ramach polskiego chrześcijaństwa ewangelicznego. Nie jest jednak przekładem wyznaniowym. Adresowany jest — jak wspomniano — do całego społeczeństwa.

Przekład przyjazny przemianom

Celem tłumaczy i wydawców nie było dostarczenie Czytelnikowi przekładu na długie wieki. Chodziło raczej o przekład, który odpowiadałby aktualnym potrzebom zmieniającej się rzeczywistości. Wiele elementów niniejszego dzieła ma charakter eksperymentu, na przykład szczegółowość opisów wariantów, wielość odsyłaczy i słownik nazw własnych. Jeśli niniejsze wydanie Biblii, to jest Pisma Świętego Starego i Przymierza okaże się wydarzeniem godnym zauważenia, to następne wydania na pewno będą bogatsze o sugestie wyrażone zarówno w aplauzie, jak i w krytyce.

Podziękowania

Naturalną rzeczą są wyrazy uznania i wdzięczności, choć jest oczywiste, że te najważniejsze pozostają w sferze rzeczywistości nadchodzącej.

Jesteśmy wdzięczni wszystkim — małym i wielkim — za wszelkie fachowe, duchowe i materialne wsparcie — małe i wielkie. Nie sposób wymieniać na tych stronicach setek osób w różnym stopniu zaangażowanych, lecz tak samo ważnych. Ich imiona i nazwiska — za ich zgodą — zamieścimy w innym trybie lub w osobnej publikacji.

Ewangeliczny Instytut Biblijny (EIB)